PHÒNG NGỪA THIẾU VI CHẤT Ở TRẺ EM

Vi chất dinh dưỡng được chia làm 2 nhóm là nhóm khoáng chất bao gồm sắt, kẽm, canxi, phốt pho, đồng, iod, selen, ... và nhóm vitamin như vitamin A, C, E, D, B, ... Đối với trẻ em, vi chất dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng để trẻ phát triển về cả thể chất lẫn trí tuệ và giúp trẻ khỏe mạnh, phòng chống bệnh tật.

Cơ thể trẻ không thể tự tổng hợp được các vi chất dinh dưỡng mà phải bổ sung từ khẩu phần ăn hàng ngày. Tuy nhiên, vì nhiều nguyên nhân trẻ có thể không nhận đủ vi chất dinh dưỡng cần thiết đáp ứng nhu cầu của cơ thể.

Thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em tuy không có dấu hiệu rõ ràng nhưng gây hậu quả vô cùng nghiêm trọng, làm sức đề kháng của trẻ suy yếu, trẻ dễ mắc các bệnh cấp và mãn tính, còi cọc, chậm phát triển…

Theo kết quả điều tra năm 2014 – 2015 của Viện Dinh dưỡng Quốc gia, nguyên nhân gây thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em là do khẩu phần ăn hàng ngày của trẻ không được cung cấp đầy đủ các vitamin và khoáng chất, đặc biệt trong một số giai đoạn “vàng” như: thời kỳ mẹ mang thai, giai đoạn  0 – 5 tuổi, giai đoạn tiền dậy thì, dậy thì… Trong đó, tỷ lệ thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em vùng nông thôn, miền núi cao hơn so với thành thị do chế độ ăn “nghèo” các thực phẩm có nguồn gốc từ động vật, trong khi đây là nguồn thức ăn có giá trị sinh học cao hơn so với thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật. 

Việc bổ sung không đúng, không đủ đa vi chất cho trẻ em có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe sau: 

– Thiếu máu do thiếu sắt: Tình trạng thiếu máu do thiếu sắt thường gặp ở trẻ em và phụ nữ mang thai. Trẻ thiếu máu thường kém hoạt bát, học kém, thiếu tập trung và hay buồn ngủ. Nếu tình trạng thiếu máu nặng, trẻ dễ bị viêm nhiễm đường hô hấp và mắc các bệnh nhiễm khuẩn. Phụ nữ đang mang thai thiếu máu sẽ làm tăng nguy cơ sinh non, tăng tỷ lệ mắc bệnh của cả mẹ và bé, dễ bị băng huyết khi sinh.

– Còi xương do thiếu canxi và vitamin D: Thiếu canxi dẫn đến bệnh còi xương ở trẻ nhỏ và loãng xương ở người lớn. Khi cơ thể không cung cấp đủ canxi hoặc việc hấp thu canxi ở ruột giảm xuống, cơ thể buộc phải huy động canxi ở xương vào máu gây rối loạn quá trình khoáng hóa xương. 

– Bướu cổ do thiếu i-ốt: I-ốt là một trong các vi chất cần thiết cho trẻ, cần cho quá trình tổng hợp hormone tuyến giáp, duy trì thân nhiệt, phát triển xương, não và hệ thần kinh trong thời kỳ bào thai. Nếu cơ thể thiếu i-ốt, tuyến giáp làm việc nhiều hơn để tổng hợp thêm nội tiết tố giáp trạng khiến tuyến giáp tăng lên gây bướu cổ. Phụ nữ mang thai thiếu i-ốt có thể gây sảy thai, thai chết lưu, đẻ non. Trẻ sinh ra có nguy cơ bị đần độn, tổn thương não vĩnh viễn, bị các khuyết tật bẩm sinh như liệt tay, chân, nói ngọng, điếc, câm, mắt lác.

– Suy dinh dưỡng, thấp còi do thiếu kẽm: Kẽm là chất xúc tác không thể thiếu của ARN-polymerase (một loại enzyme chuyên xúc tác quá trình tổng hợp các loại phân tử ARN từ gen), có vai trò quan trọng đối với quá trình nhân đôi ADN và tổng hợp protein thúc đẩy quá trình tăng trưởng. Ngoài ra, kẽm có vai trò quan trọng trong việc tăng cường miễn dịch, giúp cơ thể chuyển hóa năng lượng, hình thành các tổ chức. Trẻ thiếu kẽm sẽ biếng ăn, chậm lớn, dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp, tiêu chảy, suy dinh dưỡng và chậm phát triển chiều cao.

Có nhiều nguyên nhân gây nên tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em, cụ thể:

Thiếu kẽm: Mẹ mang thai bị thiếu kẽm, trẻ sơ sinh không được bú sữa mẹ, trẻ ít ăn thịt, chế độ ăn uống của trẻ nghèo nàn.

Thiếu sắt: Mẹ mang thai bị thiếu sắt, trẻ sinh non, bị nhẹ cân, trẻ dùng sữa bò sớm (trước 12 tháng tuổi), do biến đổi về phát triển hành vi và thần kinh.

Thiếu vitamin A, vitamin D: Trẻ bú sữa mẹ không hoàn toàn (trẻ không uống sữa, ăn thức ăn đặc sớm) hoặc không bú sữa mẹ.

Ngoài ra, yếu tố địa lý vùng miền cũng ảnh hưởng rất lớn đến chế độ ăn và thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em.

Một số gợi ý về các loại thực phẩm giúp tăng cường bổ sung vi chất dinh dưỡng cho trẻ:

Kẽm: Kẽm có nhiều trong thịt, gan, hải sản, trứng, sữa, ngũ cốc nguyên hạt. Kẽm rất cần thiết cho việc sản xuất, tăng trưởng và phục hồi tế bào, giúp tăng cường hệ miễn dịch. Trẻ bị thiếu vi chất dinh dưỡng là kẽm có thể biếng ăn, chậm phát triển, dễ mắc các bệnh về nhiễm trùng.

Sắt: Sắt có trong các loại thịt đỏ (thịt bò, thịt cừu,...), rau màu xanh lá đậm, trứng, các loại ngũ cốc. Sắt giúp ngăn ngừa bệnh thiếu máu do thiếu sắt, hỗ trợ não bộ phát triển và tăng cường hệ miễn dịch. Trẻ bị thiếu sắt có thể dẫn đến thiếu máu, chậm phát triển trí não, suy giảm sức đề kháng.

Canxi: Canxi có trong cá hồi, cá mòi, đậu hũ, sữa và chế phẩm từ sữa, bắp cải... Canxi giúp xương, răng khỏe, hỗ trợ kháng thể hoạt động để bảo vệ cơ thể và hệ thần kinh. Trẻ bị thiếu vi chất dinh dưỡng là canxi có thể dẫn đến còi xương, chậm phát triển.

Vitamin A: Vitamin A có nhiều trong các loại rau củ quả có màu vàng, xanh đậm như bí đỏ, cà rốt, cà chua, ... Vitamin A rất quan trọng đối với mắt, da. Trẻ bị thiếu vitamin A có thể khô mắt và mắc các bệnh về mắt như mù lòa.

Vitamin C: Vitamin C có nhiều trong các loại rau củ quả như cam, chanh, bưởi, dâu tây, bông cải xanh. Vitamin C giúp chống oxy hóa, hình thành collagen để da săn chắc, giúp răng nướu chắc khỏe, hấp thu sắt và tăng cường khả năng chống nhiễm trùng của cơ thể. Trẻ bị thiếu vi chất dinh dưỡng là vitamin C sẽ suy giảm sức đề kháng.

Vitamin D: Vitamin D có nhiều trong cá hồi, gan, trứng, phomai, bơ thực vật. Vitamin D thúc đẩy hấp thu và sử dụng canxi, phốt pho để xương, răng chắc khỏe. Trẻ bị thiếu vitamin D có thể còi xương, vàng da.

Để phòng ngừa tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em, nên bắt đầu từ giai đoạn bào thai bằng việc bổ sung đầy đủ dưỡng chất cho mẹ và thai nhi. Sau khi sinh, trong 6 tháng đầu đời trẻ cần được bú sữa mẹ hoàn toàn và mẹ cần chú ý ăn uống đầy đủ các loại thực phẩm, thuốc bổ tổng hợp để cung cấp cho trẻ nguồn sữa mẹ giàu dưỡng chất.

Từ 6 tháng tuổi, trẻ được ăn dặm để bổ sung nguồn vi chất dinh dưỡng bên cạnh sữa mẹ. Khẩu phần ăn hàng ngày của trẻ cần phải đảm bảo 4 nhóm chất chính là tinh bột, đạm, đường và chất béo, thực đơn cần được thay đổi đa dạng để đáp ứng nhu cầu cũng như phòng ngừa thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em.

Trẻ bị thiếu vi chất dinh dưỡng có thể do thiếu hụt từ giai đoạn bào thai dẫn đến trẻ sinh non, nhẹ cân. Sau khi sinh, trẻ không được bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời, ăn dặm quá sớm và chế độ ăn nghèo chất dinh dưỡng sau này.

Khi đã biết được nguyên nhân dẫn tới thiếu vi chất ở trẻ và vai trò của vi chất đối với sự phát triển của con. Cha mẹ nên chú ý bổ sung đầy đủ dinh dưỡng đảm bảo tốt nhất cho sự phát triển ở trẻ theo từng giai đoạn.